![[[ ที่นี่ล้านนาดอทคอม ]]](image/logo.gif){kind=logo}
ใบพลู
2011-06-17 11:28| |
พลู เป็นพืชไม้เถาอยู่ในวงศ์ Piper Betle Linn., Betel Vine มีรากตามข้อเพื่อเกาะยึดกับต้นไม้หรือเสาหลัก (ค้าง)
พลู สำหรับเคี้ยวมีทั้งพลูสดและพลูหนึ้ง (พลูที่นึ่งสุกแล้ว) วิธีการบริโภคคือ คลี่ใบพลูออกแล้วป้ายปูน ใส่เครื่องประกอบ อาทิ สีเสียด หนังก่อ หมาก ยาเส้น เป็นต้น จากนั้นเอาใส่ปากเคี้ยว หรือผู้เฒ่าผู้แก่บางคนอาจใช้ตะบันหมากบดหมากเป็นคำก่อนเคี้ยว ทั้งนี้อาจเป็นการสงวนแรงฟันก็ได้ แต่มีบางท่านกล่าวว่าหมากที่ผ่านการตะบันนั้นมีรสชาติกลมกล่อม
ในบทสนทนาของหนุ่มสาวล้านนาโบราณ มีการเชื้อเชิญให้รับประทานหมากพลูเป็นสำนวนคำคร่าว เช่น
"เคี้ยวเต๊อะ เคี้ยวเต๊อะ พลูขึ้นต้นป๋อ
หลอนเคี้ยวบ่พอ ค่อยเมือเคี้ยวบ้าน"
หรือ
"เคี้ยวเต๊อะ เคี้ยวเต๊อะ หมากพลูเชียงตุ๋ง
เคี้ยวเต๊อะพ่อลุง ขันหมากแม่ป้า"
พลูกับความเชื่อ
เนื่องจากชาวล้านนานิยมบริโภคพลูมานานจึงมีเรื่องราวเกี่ยวกับพลูมากมายโดยเฉพาะด้านความเชื่อ เช่น การกินพลูต้องเด็ดหางทิ้ง คือส่วนปลายของใบพลูออกก่อน ซึ่งเรื่องนี้มีนิทานเล่าสืบต่อกันมาสองเรื่องด้วยกัน
เรื่องแรก สมัยที่พระนางจามเทวีครองเมืองลำพูนนั้นตรงกับสมัยที่ขุนหลวงมะลังก๊ะ(วิรังคะ) ซึ่งเป็นชาวลวะ ครองความเป็นใหญ่ที่เชิงดอยสุเทพ ขุนหลวงมะลังก๊ะ มีความปรารถนาจะได้พระนางจามเทวีเป็นชายา จึงส่งทูตไปไปเจรจาสู่ขอ ส่วนนางไม่มีใจปฏิพัทธ์ จึงบ่ายเบี่ยงโดยเลื่อนกำหนดการให้คำตอบออกไปเรื่อย ๆ ครั้งแรกนางขอผัดไปสามปี พอใกล้ครบกำหนด นางก็ขอเลื่อนไปอีกสี่ปีจนใกล้ครบกำหนดอีกวาระ นางได้เปลี่ยนกำหนดเดือนให้เร็วขึ้นอีกสองเดือนจากเดือนอ้ายเป็นเดือนสาม เป็นเหตุให้เลยกำหนด ขุนหลวงมะลังก๊ะโกรธมากถึงกับกรีฑาทัพเข้าตีเมืองลำพูนแต่ตีไม่สำเร็จ พระนางจามเทวีเห็นว่าจะเสียไพร่พลจึงออกอุบายให้ขุนหลวงมะลังก๊ะพุ่งเสน้า(หอก)จากดอกสุเทพให้ไปตกกลางเมืองลำพูน หากสามารถทำเช่นนั้นได้ก็จะยอมเป็นชายา โดยให้โอกาสสามครั้ง แต่ละครั้งห่างกันเจ็ดวัน ครั้งแรกหอกไปตกที่บริเวณ "หนองเสน้า" ใกล้ ๆ กับวัดมหาวัน นางเห็นเช่นนั้นก็เกรงจะเสียที จึงคิดอุบายข่มอาคมด้วยวิธีการต่างๆ เช่น เอาผ้าถุงเปื้อนระดูทำเป็นหมวกให้สวม นำของต่ำช้าไปให้บริโภค และอย่างหนึ่งที่พระนางทำคือ จัดหมากพลูไปให้โดยสอดแซมโลมชาติ (ขนในที่ลับ) ในอมเหมี้ยง (เมี่ยง) และก่อนที่จะป้ายปูนลงที่ใบพลู ได้เอาหางพลูไปสัมผัสกับอวัยวะเพศของนางก่อน แล้วจึงจัดเป็นคำฝากไปให้ เมื่อขุนหลวงได้บริโภคก็เสื่อมฤทธานุภาพ หอกที่พุ่งไปก็ตกเพียงแค่เชิงดอยสุเทพเท่านั้น ขุนหลวงมะลังก๊ะเสียใจอย่างหนักจนอกแตกตาย เรื่องเล่านี้เป็นเหตุให้ชาวล้านนาต้องเด็ดหางใบพลูก่อนกินเสมอ เพื่อมิให้อาคมของตนเสื่อมเหมือนอย่างขุนหลวงมะลังก๊ะ
ความตอนนี้ อาจารย์ไกรศรี นิมมานเหมินท์ ได้รจนาไว้ในหนังสือ "กาพย์เจี้ย จามเทวีและวิรังคะ" หน้า ๒๕๘ - ๒๕๙ โดยประพันธ์เป็นบทกวีประเภทกาพย์ยานี ๑๑ บทที่ ๑๓๘๒ และ ๑๓๘๓ ว่า
บทที่ ๑๓๘๒
โลมชาติ มิ่งบังอร อยู่ซอกซอน เร้นลับแฝง
นำซ่อน สอดหลืบแหล่ง ในอมเหมี้ยง สุบหมากพลู
ใบพลู ยอดจรดจิ้ม จ่อจุ๋มจิ๋ม ข่มมนต์ครู
ของฝาก ลวะเจ้า ชู้ เสมือนรัก จากหทัย
บทที่ ๑๓๘๓
แต่นั้น เป็นต้นมา ชาวล้านนา จำใส่ใจ
กินหมาก พลูคราใด ต้องเด็ดปลาย ยอดแหลมทิ้ง
กลายเป็น สิ่งปฏิบัติ จำไว้ชัด อย่างจังจริง
เค้าเงื่อน คือยอดหญิง จามเทวี แต่โบราณ
เรื่องที่สองเป็นนิทานในชุด "วันเก้ากอง" เรื่อง "วันท้ายป้าว" กล่าวว่าชายผู้หนึ่ง ได้รับการแนะนำจากภรรยาให้ใช้ชื่อว่า "น้ากู" ติดตามเจ้าเมืองไปล่าสัตว์ ครั้งหนึ่งเจ้าเมืองและน้ากูไล่ตามกวางจนพลัดหลงออกไปจากหมู่ข้าราชบริพาร จนกระทั่งตะวันพลบค่ำก็ไม่สามารถจับกวางได้ จึงชวนกันนอนพักค้างคืน ณ ใต้ต้นไม้ใหญ่ หลังทานอาหารเย็นเสร็จ เจ้าเมืองได้สั่งให้น้ากูกล่าวคาถาชุมนุมเทวดา เพื่อเจ้าเมืองจะได้เล่าเรื่องจาก พระธรรมคัมภีร์ให้ฟัง เขาจึงเปล่งวาจาเชิญเทวดา แต่เนื่องจากเจ้าเมืองเมื่อยล้าม่อยหลับไปจึงมิทันได้เล่า เทวดาทั้งหลายก็โกรธแค้นที่อุตส่าห์ชักชวนกันถือดอกไม้ธูปเทียนมาเพื่อบูชาและฟังธรรม แต่กลับไม่ได้ฟัง จึงพากันผูกอาฆาต จากนั้นร่วมกันวางแผนฆ่าเจ้าเมืองว่ารุ่งขึ้นก่อนที่เจ้าเมืองจะออกจากร่มไม้จะเนรมิตกิ่งไม้ใหญ่หักตกลงมาทับให้ตาย ถ้ายังไม่ตาย ทางข้างหน้านั้นยังมีสะพาน เมื่อเจ้าเมืองขี่ม้าอยู่กลางสะพานจะเนรมิตให้สะพานหักให้เจ้าเมืองตกน้ำตาย หากไม่สำเร็จจะให้ซุ้มประตูเมืองถล่มทับให้ตาย หากยังไม่ตาย ขณะขึ้นบันไดปราสาทก็จะให้บันไดหักเพื่อให้เจ้าเมืองตกลงมาตาย ถ้ายังไม่ตายอีก เมื่อขึ้นปราสาทแล้วตอนจะกินน้ำ ก็จะแปลงตัวเป็นแมลงป่องอยู่ในคนโท เพื่อจะคอยโอกาสต่อยปากขณะยกน้ำขึ้นดื่ม และถ้ายังไม่ตายอีก จะทำพิษร้ายใส่ไว้ที่หางใบพลู เมื่อเจ้าเมืองกินหมากเคี้ยวพลูจะถูกพิษร้ายเข้าสู่ร่างกายตายในที่สุด การวางแผนของเทวดาทั้งหมดน้ากูแอบฟังโดยตลอดจึงจดจำไว้
รุ่งขึ้นน้ากูได้ช่วยเหลือเจ้าเมืองให้ผ่านพ้นวิกฤตทุกขั้นตอน กระทั่งตอนสุดท้าย ก่อนที่เจ้าเมืองจะกินหมาก น้ากูให้เจ้าเมืองเด็ดหางใบพลูทิ้งเสียก่อน พิษที่เทวดาทำไว้จึงไม่สามารถทำอันตรายเจ้าเมืองได้ เรื่องนี้เป็นอีกสาเหตุหนึ่งที่ต้องเด็ดหางใบพลูทุกครั้งก่อนบริโภคหมากพลู.
พลู สำหรับเคี้ยวมีทั้งพลูสดและพลูหนึ้ง (พลูที่นึ่งสุกแล้ว) วิธีการบริโภคคือ คลี่ใบพลูออกแล้วป้ายปูน ใส่เครื่องประกอบ อาทิ สีเสียด หนังก่อ หมาก ยาเส้น เป็นต้น จากนั้นเอาใส่ปากเคี้ยว หรือผู้เฒ่าผู้แก่บางคนอาจใช้ตะบันหมากบดหมากเป็นคำก่อนเคี้ยว ทั้งนี้อาจเป็นการสงวนแรงฟันก็ได้ แต่มีบางท่านกล่าวว่าหมากที่ผ่านการตะบันนั้นมีรสชาติกลมกล่อม
ในบทสนทนาของหนุ่มสาวล้านนาโบราณ มีการเชื้อเชิญให้รับประทานหมากพลูเป็นสำนวนคำคร่าว เช่น
"เคี้ยวเต๊อะ เคี้ยวเต๊อะ พลูขึ้นต้นป๋อ
หลอนเคี้ยวบ่พอ ค่อยเมือเคี้ยวบ้าน"
หรือ
"เคี้ยวเต๊อะ เคี้ยวเต๊อะ หมากพลูเชียงตุ๋ง
เคี้ยวเต๊อะพ่อลุง ขันหมากแม่ป้า"
พลูกับความเชื่อ
เนื่องจากชาวล้านนานิยมบริโภคพลูมานานจึงมีเรื่องราวเกี่ยวกับพลูมากมายโดยเฉพาะด้านความเชื่อ เช่น การกินพลูต้องเด็ดหางทิ้ง คือส่วนปลายของใบพลูออกก่อน ซึ่งเรื่องนี้มีนิทานเล่าสืบต่อกันมาสองเรื่องด้วยกัน
เรื่องแรก สมัยที่พระนางจามเทวีครองเมืองลำพูนนั้นตรงกับสมัยที่ขุนหลวงมะลังก๊ะ(วิรังคะ) ซึ่งเป็นชาวลวะ ครองความเป็นใหญ่ที่เชิงดอยสุเทพ ขุนหลวงมะลังก๊ะ มีความปรารถนาจะได้พระนางจามเทวีเป็นชายา จึงส่งทูตไปไปเจรจาสู่ขอ ส่วนนางไม่มีใจปฏิพัทธ์ จึงบ่ายเบี่ยงโดยเลื่อนกำหนดการให้คำตอบออกไปเรื่อย ๆ ครั้งแรกนางขอผัดไปสามปี พอใกล้ครบกำหนด นางก็ขอเลื่อนไปอีกสี่ปีจนใกล้ครบกำหนดอีกวาระ นางได้เปลี่ยนกำหนดเดือนให้เร็วขึ้นอีกสองเดือนจากเดือนอ้ายเป็นเดือนสาม เป็นเหตุให้เลยกำหนด ขุนหลวงมะลังก๊ะโกรธมากถึงกับกรีฑาทัพเข้าตีเมืองลำพูนแต่ตีไม่สำเร็จ พระนางจามเทวีเห็นว่าจะเสียไพร่พลจึงออกอุบายให้ขุนหลวงมะลังก๊ะพุ่งเสน้า(หอก)จากดอกสุเทพให้ไปตกกลางเมืองลำพูน หากสามารถทำเช่นนั้นได้ก็จะยอมเป็นชายา โดยให้โอกาสสามครั้ง แต่ละครั้งห่างกันเจ็ดวัน ครั้งแรกหอกไปตกที่บริเวณ "หนองเสน้า" ใกล้ ๆ กับวัดมหาวัน นางเห็นเช่นนั้นก็เกรงจะเสียที จึงคิดอุบายข่มอาคมด้วยวิธีการต่างๆ เช่น เอาผ้าถุงเปื้อนระดูทำเป็นหมวกให้สวม นำของต่ำช้าไปให้บริโภค และอย่างหนึ่งที่พระนางทำคือ จัดหมากพลูไปให้โดยสอดแซมโลมชาติ (ขนในที่ลับ) ในอมเหมี้ยง (เมี่ยง) และก่อนที่จะป้ายปูนลงที่ใบพลู ได้เอาหางพลูไปสัมผัสกับอวัยวะเพศของนางก่อน แล้วจึงจัดเป็นคำฝากไปให้ เมื่อขุนหลวงได้บริโภคก็เสื่อมฤทธานุภาพ หอกที่พุ่งไปก็ตกเพียงแค่เชิงดอยสุเทพเท่านั้น ขุนหลวงมะลังก๊ะเสียใจอย่างหนักจนอกแตกตาย เรื่องเล่านี้เป็นเหตุให้ชาวล้านนาต้องเด็ดหางใบพลูก่อนกินเสมอ เพื่อมิให้อาคมของตนเสื่อมเหมือนอย่างขุนหลวงมะลังก๊ะ
ความตอนนี้ อาจารย์ไกรศรี นิมมานเหมินท์ ได้รจนาไว้ในหนังสือ "กาพย์เจี้ย จามเทวีและวิรังคะ" หน้า ๒๕๘ - ๒๕๙ โดยประพันธ์เป็นบทกวีประเภทกาพย์ยานี ๑๑ บทที่ ๑๓๘๒ และ ๑๓๘๓ ว่า
บทที่ ๑๓๘๒
โลมชาติ มิ่งบังอร อยู่ซอกซอน เร้นลับแฝง
นำซ่อน สอดหลืบแหล่ง ในอมเหมี้ยง สุบหมากพลู
ใบพลู ยอดจรดจิ้ม จ่อจุ๋มจิ๋ม ข่มมนต์ครู
ของฝาก ลวะเจ้า ชู้ เสมือนรัก จากหทัย
บทที่ ๑๓๘๓
แต่นั้น เป็นต้นมา ชาวล้านนา จำใส่ใจ
กินหมาก พลูคราใด ต้องเด็ดปลาย ยอดแหลมทิ้ง
กลายเป็น สิ่งปฏิบัติ จำไว้ชัด อย่างจังจริง
เค้าเงื่อน คือยอดหญิง จามเทวี แต่โบราณ
เรื่องที่สองเป็นนิทานในชุด "วันเก้ากอง" เรื่อง "วันท้ายป้าว" กล่าวว่าชายผู้หนึ่ง ได้รับการแนะนำจากภรรยาให้ใช้ชื่อว่า "น้ากู" ติดตามเจ้าเมืองไปล่าสัตว์ ครั้งหนึ่งเจ้าเมืองและน้ากูไล่ตามกวางจนพลัดหลงออกไปจากหมู่ข้าราชบริพาร จนกระทั่งตะวันพลบค่ำก็ไม่สามารถจับกวางได้ จึงชวนกันนอนพักค้างคืน ณ ใต้ต้นไม้ใหญ่ หลังทานอาหารเย็นเสร็จ เจ้าเมืองได้สั่งให้น้ากูกล่าวคาถาชุมนุมเทวดา เพื่อเจ้าเมืองจะได้เล่าเรื่องจาก พระธรรมคัมภีร์ให้ฟัง เขาจึงเปล่งวาจาเชิญเทวดา แต่เนื่องจากเจ้าเมืองเมื่อยล้าม่อยหลับไปจึงมิทันได้เล่า เทวดาทั้งหลายก็โกรธแค้นที่อุตส่าห์ชักชวนกันถือดอกไม้ธูปเทียนมาเพื่อบูชาและฟังธรรม แต่กลับไม่ได้ฟัง จึงพากันผูกอาฆาต จากนั้นร่วมกันวางแผนฆ่าเจ้าเมืองว่ารุ่งขึ้นก่อนที่เจ้าเมืองจะออกจากร่มไม้จะเนรมิตกิ่งไม้ใหญ่หักตกลงมาทับให้ตาย ถ้ายังไม่ตาย ทางข้างหน้านั้นยังมีสะพาน เมื่อเจ้าเมืองขี่ม้าอยู่กลางสะพานจะเนรมิตให้สะพานหักให้เจ้าเมืองตกน้ำตาย หากไม่สำเร็จจะให้ซุ้มประตูเมืองถล่มทับให้ตาย หากยังไม่ตาย ขณะขึ้นบันไดปราสาทก็จะให้บันไดหักเพื่อให้เจ้าเมืองตกลงมาตาย ถ้ายังไม่ตายอีก เมื่อขึ้นปราสาทแล้วตอนจะกินน้ำ ก็จะแปลงตัวเป็นแมลงป่องอยู่ในคนโท เพื่อจะคอยโอกาสต่อยปากขณะยกน้ำขึ้นดื่ม และถ้ายังไม่ตายอีก จะทำพิษร้ายใส่ไว้ที่หางใบพลู เมื่อเจ้าเมืองกินหมากเคี้ยวพลูจะถูกพิษร้ายเข้าสู่ร่างกายตายในที่สุด การวางแผนของเทวดาทั้งหมดน้ากูแอบฟังโดยตลอดจึงจดจำไว้
รุ่งขึ้นน้ากูได้ช่วยเหลือเจ้าเมืองให้ผ่านพ้นวิกฤตทุกขั้นตอน กระทั่งตอนสุดท้าย ก่อนที่เจ้าเมืองจะกินหมาก น้ากูให้เจ้าเมืองเด็ดหางใบพลูทิ้งเสียก่อน พิษที่เทวดาทำไว้จึงไม่สามารถทำอันตรายเจ้าเมืองได้ เรื่องนี้เป็นอีกสาเหตุหนึ่งที่ต้องเด็ดหางใบพลูทุกครั้งก่อนบริโภคหมากพลู.
ความเห็น